Özet

Günümüz Türk dil ve lehçelerinde esasen -mAk, -(X)Ş ve -(X)v ile bundan gelişen biçimbirimler kullanılmaktadır. Eski Türkçe döneminde esas mastar eki -mAk olup yanında sıfat-fiil ekleri de mastar görevi görüyorlardı. -(X)Ş ise bu dönemde kalıcı isimler yapan bir ekti. Ek, Orta Türkçeden itibaren yaygınlaşmaya başlamıştır. Hâlihazırda özellikle Karluk ve Oğuz Türkçelerinde -(X)Ş mastar işlevinde oldukça işlektir. Kıpçak ve diğer dil ve lehçelerde ise çok defa kalıcı isimler yapan bir ek konumundadır. Mastar ekleri esasen hareket ismi yaparlar: almak, bilmek; satma, verme; görüş, duyuş; aluv, toyuv vb. Mastar işlevindeki kelimeler sıfat olarak kullanılmazlar. Ancak geçmişten günümüze bütün Türk lehçelerinde -(X)Ş ekinin sıfat-fiil gibi fâil veya nesne adları veyahut sıfatlar türettiği örneklere sıkça rastlanmaktadır. Tarihî veya günümüz lehçelerinde kullanılan tanış, biliş, oynaş, suvsuş “su kabı”, yagış “kurban”, benzeş / meŋzeş / okşaş vb. “gibi”, cukuş “mikrop”, kiriş “gelir” vb. kelimeleri incelendiğinde bunlarda ekin hep sıfat-fiil olarak kullanıldığını görülür. Bunların dışında -(X)Ş ekinin gerek tarihî gerekse günümüz Türk lehçelerinde başka eklerle birleşerek birleşik ekler türetmektedir: -ş+iyelik+Da, -(y)XşXn, -(X)ş+iyelik+çA vb. Bu türemişlerinin yerine başka ekler vasıtasıyla benzer biçimleri kurulmak istendiğinde bu amaçla genellikle sıfat-fiillere başvurmak gerekmektedir. Bütün bunlar aklımıza -(X)Ş ekinin gerçek işlevinin ne olduğu sorusunu getirmektedir. Ek mastar mı yoksa bir sıfat-fiil eki midir? Çalışmamızda bu sorunun cevabı bulunmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: -(X)ş Mastar Eki, -(y)Xş Mastar Eki, Mastar Görevindeki Sıfat-Fiil Ekleri

Abstract

There are suffixes like -mAk, -(X)Ş ve -(X)v and also forms which derived from these suffixes in modern Turkic languages. In Old Turkic the genuine infinitive was -mAK but participial suffixes could function as a nominalizer too. -(X)Ş was functioning as a permanent lexical derivations in that era. This suffix started to be used more commonly as from Middle Turkic. -(X)Ş suffix is pretty common in Qarluq and Oghuz Turkic currently. The suffix is often used as permanent lexical nominalizer in Kipchak and languages or dialects. Infinitive suffixes essentially derives action nominalizations: almak, bilmek; satma, verme; görüş, duyuş; aluv, toyuv vb. Words which function as infinitive cannot be used as an adjective. But from the past, -(X)Ş has been used to make agent and object names besides its common function to derive adjectives. Considering old and modern words like tanış, biliş, oynaş, suvsuş “water pan”, yagış “sacrifice”, benzeş / meŋzeş / okşaş vb. “like”, cukuş “germ”, kiriş “income”, the suffix is always used as a participial suffix. Apart from these, -(X)Ş derives compund suffixes by combining with other suffixes. -ş+possessive +dA, -(y)XşXn, -(X)ş+possessive +çA vb. In place of these compound suffixes, similiar forms should be made by using participial suffixes. All this raises the question of what is the real function of -(X)Ş suffix. Is it an infinitive or participial suffix? We tried to find the answer to this question in this paper.

Keywords :-(X)ş infinitive suffix, -(y)Xş infinitive suffix, Participials which function as infinitive.