Özet

Bugünkü Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci dönemi için kullanılan Çağatay Türkçesi 15.yüzyıldan başlayarak 20.yüzyıl başlarına kadar olan dönemi kapsar. Ali Şir Nevayi, Çağatay Türkçesinin en önemli isimlerinden biri olup bu döneme gerek eserleri gerekse yetiştirdiği şairler ile büyük katkıda bulunmuştur. Nevayi, hayatı boyunca yaşadığı tüm zorluklara rağmen Türk dilinin büyüklüğünü ve zenginliğini savunmuş bir Türk dili milliyetçisidir. Bunu yansıtan en önemli yapıtı ise Muhakemetü’l-Lugateyn’dir. Bu eserde Türkçe ile Farsçanın mukayesesini yaparak Türkçenin anlam zenginliği ile imla ve gramer kuralları bakımından Farsçadan üstün bir dil olduğunun savunmasını yapmıştır. Muhakemetü’l-Lugateyn, hayatın farklı yönlerine uzanan bir söz varlığına sahiptir. Akrabalık adları, dağlık ve düzlük yer adları, giysiler, yemek ve hayvan adları gibi geniş bir alanı içine alır. Hayvan adlarından yola çıkılarak Nevâî’nin yaşadığı coğrafyadaki ve dönemindeki hayvan isimlerini ihtiva eden söz varlığı üzerine bilgi sahibi olmak mümkündür. Bu çalışmada Muhakemetü’l-Lugateyn’de geçen hayvan adları tespit edilmiş ve türlerine göre sınıflandırılmıştır. Yapılacak olan bu çalışma ile eserde geçen hayvan adları kavram alanına göre belirlenecek, belirlenen hayvan adlarından Türkiye Türkçesinde kullanılmaya devam edilenlere de dikkat çekilecektir

Anahtar Kelimeler: Çağatay Türkçesi, Ali Şir Nevayi, Muhakemetü’l-Lugateyn, Hayvan Adları

Abstract

The Chagatai Turkish language covers, used for the second period of today’s North-East Turkish language, the period began from 15th century and lasted till the first days of the 20th century. Ali Şir Nevayi, one of themost famous names of the Chagatai Turkish language, contributed to this period not only with his works but with the poets who he raised as well.Though the difficulties he had İn his all life, Nevayi, is a Turkish language nationalistic who defended its greatness. Muhakemetü’l- Lugateyn is his most important opus that reflects this. In this work, by making the comparision of them from the point of Turkish languages richness with its grammatic and dictation rules, he made the claim of Turkish language being superior than the persian language. Muhakemetül lügateyn has a existence of words extending to different sides of life. It includes a widespread area such as the names of mountain and plain places names, foods, clothes, animals and the families. It is possible to have the knowlwdge about the names of that period by beginning with the work from that point. In this work the animal names used in Muhakemetü’l Lugateyn have been determined and classified according to types of species. With this work of us, animal used in the opus will be specified according to conceptval are, and from the determined animal names which are still in use of contemporary Turkish language will be paid attention.

Keywords :Chagatai Turkish language, Ali Şir Nevayi, Muhakemetü’l-Lugateyn, Animal names