Özet

Dünya tarihi boyunca sürekli bir gelişme ve değişmeye sahne olan medeniyet aslında onu oluşturan insan genelinde kadın ve erkek figürlerince bugünlere gelmiştir. Bu durum Türk kültüründe de aynı mecrada cereyan etmiş ve sosyal rollerin, gündelik hayattaki görevlerin çeşitli oranlarda paylaşımı ile toplumdaki gelişmelerin ana etkenlerinden biri olmuştur. Kültürün oluşturucusu, yaşatıcısı ve aktarıcısı olarak dilde de insan kavramı etrafında ister istemez zamanla çeşitli niteleyiciler oluşmaya ve kullanılmaya başlamıştır. Niteleyiciler aslında varlıkların özelliklerini ortaya koysalar da toplum nezdinde nitelenen varlığın yerini, konumunu, algılanış biçimini de belirlemeye yardımcı işaretler içerirler. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin son döneminde kaleme alınmış başlıca sözlükler söz varlığı bakımından taranarak Osmanlı Devleti özelinde Türk toplumunda kadına, erkeğe, çocuğa ve genel olarak toplumu oluşturan bireylere hangi açılardan bakıldığı, onları karşılamak üzere hangi niteleyicilerin kullanıldığı tespit edilmeye çalışılacaktır. Böylece 19. yüzyıl Osmanlısında bireylerin toplumda üstlendikleri roller, birbirlerine bakış açıları niteleyici sözcükler açısından değerlendirilerek geçmişten günümüze kadar devamlılık arz eden değerler tespit edilmiş olacaktır.

Anahtar Kelimeler: Son Dönem Osmanlı Sözlükleri, Lehce-i Osmânî, Kâmûs-ı Türkî, İnsan Niteleyicileri, Sosyal Roller.

Abstract

Civilization, which has been a constant development and change throughout the history of the world, has come to this day by male and female figures. This situation has also taken place in Turkish culture and has been one of the main factors of the social developments and the sharing of tasks in daily life in various proportions. In the language as the creator and the transponder of culture, various qualifiers have started to be formed and used around the human concept in time. Although qualifiers actually reveal the characteristics of the assets, they contain signs to help determine the location, location, and perception of the entity, which is defined in the community. When the history of civilization is taken into consideration, it is seen that this history is formed as a result of the struggle between men and women. It is known that the Turkish states, which have been established throughout history, are as effective as men and women even in the management level. However, there have been some changes in the roles of women due to the influence of different cultural circles and geographies. After the established life, especially in the area of Islamic culture, the woman lost her characteristic of warrior and gradually became more passive in society. With the influence of Western civilization, women's rights were advocated in literature, then in society, and women advanced in front of men in every sense and had equal rights with men. In this study, two dictionaries, which we think have an important place in Ottoman lexicography, were scanned in order to determine the qualifiers used about people.

Keywords :Late Ottoman Period Dictionaries, Lehce-i Osmânî, Kâmûs-ı Türkî, Human Qualifiers, Social Roles.