Özet

Evliya Çelebinin, Seyahatname’sinde “Bulgar-Tatar-Eflâk-Boğdan gibi çeşitli halkların karışımı” olarak tarif ettiği Çıtak Türklerinin bazıları 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı ve Balkan Savaşlarından sonra, bazıları ise 1914-1915 yıllarında Türkiye’ye göç etmiştir. Günümüzde Ankara, Tekirdağ, Çanakkale gibi Anadolu’nun birçok ilinde varlığını sürdürmekte olan Çıtak Türkleri, yerli halk tarafından hâlâ Pomaklar ile karıştırılmaktadır. Çıtak Türklerinin halk inanışları, tarihî geçmişleri ve kökenleri ile ilgili bazı çalışmalar yapılmasına rağmen dilleri ile ilgili çalışma yapılmamış olması bizi bu çalışmaya sevk etmiştir. Bu çalışmayla Çıtak Türkleri ağzının belli başlı özelliklerini tespit ederek Türkiye Türkçesi ağızlarına katkı sağlamak amaçlanmıştır. Bununla birlikte halk edebiyatı derleme çalışmalarına da faydası olacağı düşünülen malzemeler tespit edilmiştir. Çalışmada yazılı kaynak taraması ve mülâkat yöntemleri kullanılmıştır. Önce yazılı kaynak taraması yapılarak Çıtak Türklerinin tarihî geçmişine, Çıtak kelimesinin etimolojisine dair görüşlere ve Çıtak kelimesiyle ilişkili olarak Gacal ve Pomak kavramlarına değinilmiştir. Sonra Çanakkale’deki Çıtak köylerinden olan Çan’ın Asmalı ve Karadağ Köyü’nden, Biga’nın Dikmen ve Sarısıfat Köyü’nden yapılan derlemelerde elde edilen metinler fonetik ve morfolojik açıdan incelenmiştir. Sonuç olarak Çıtak Türklerinin belli başlı ağız özellikleri tespit edilmiş ve bugünkü durumu ortaya koyulmuştur. Tespit edilen ağız özellikleri ile uzun yıllar Çıtaklarla ilişkide bulunmuş olan Pomaklar ve Gacalların öne çıkan ağız özellikleri karşılaştırılmış; bu ağızlar arasındaki benzerlik ve farklılıklar ortaya koyulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Çıtak Türkleri, Çıtak ağzı, Pomak ağzı, Gacal ağzı, Evliya Çelebi Seyahatnamesi.

Abstract

Çıtak Turks who Evliya Çelebi believed that they are mix of Bulgarian-Tatar-Wallachian-Moldovian folks. Some of Çıtak Turks have migrated to Turkey during 1877-1878 Ottoman-Rusian War or Balkan War, some of them have migrated between years of 1914-1915. Todays, they still live in many cities of Anatolian like Ankara, Tekirdağ, Çanakkale nevertheless native population can’t distinguish Çıtak Turks from Pomak Turks. We found study about language of Çıtak Turks necessary because of there is no study about their language although there are many studies about their folk faits, historical backgrounds and origin. In addition this we determined some materials about folk literature. In this work we used two methods of literature review and compilation vocal texts. Firstly, we touched on their historical backgrounds and etymological origin of “Çıtak” words and then as regards with “Pomak” and “Gacal” words. We studied on compilation texts that we compiled from villages Asmalı and Karadağ of Çan-Çanakkale and villages Dikmen and Sarısıfat of Biga-Çanakkale in terms of semantic, morphological and phonetical. Consequently, we determined some dialect features their language and revealed its today condition. And then these features were compared with Pomak and Gacal dialects.

Keywords :Çıtak Turks, Çıtak dialect, Pomak dialect, Gacal dialect, Evliya Çelebi’s Travelogue.