Özet

Kırgızlar bin yıl öncesinden Yenisey’den, Tanrı dağlarına doğru göç başlatmıştır. Bin yıl öncesine dayanan Kırgız göçünün ardından bugün hâlen Kırgız Türklerinin dilinde, kültüründe göçüp geldiği Güney Sibirya’da yaşayan Türklerin izi görülmektedir. Bu çalışmada Kırgız Türkçesinin, Güney Sibirya Türkçelerinden Altay, Tuva, Hakas Türkçeleriyle olan ses uyumları ve bu uyumlar neticesine oluşan ses olayları üzerinde durulacaktır. Türk dilinde ses olayları ünlü seslerle ilgili kalınlık-incelik, düzlük-yuvarlaklık ve ünsüzlerle ilgili olarak da tonluluk - tonsuzluk uyumu vardır. Türk lehçelerinin birçoğunda bu ses uyumları vardır. Fakat ses uyumlarının uygulanmasında, fonetik yapısında bazı farklılıklar bulunmaktadır. Bunların sebebi de lehçenin kendi içyapısının yanı sıra tarihî süreç, dil ilişkileri vb. nedenlerden kaynaklı değişikliklerdir. Bu durum daha çok fonetik farklılıklar olarak karşımıza çıkmaktadır. Diğer Türk lehçelerine göre, Kırgız Türkçesinde ve Güney Sibirya Türk lehçelerinde özellik kalınlık-incelik, düzlük-yuvarlaklık uyumunun çok sıkı bir şekilde uygulandığı görülmektedir. Karşılaştırma yapılırken daha çok Kırgız Türkçesi ve Güney Sibirya Türk lehçelerinin ortak özellikleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler: Kırgızca, Güney Sibirya Türk lehçeleri, ünlü uyumu, ünsüz değişimi.

Abstract

The Kyrgyz migrated from Yenisei to the Tian Shan a thousand years ago. Today, the language and culture of the Kyrgyz still shows the traces of Turks living in Southern Siberia. In this study, the vowel harmony of Kyrgyz, Southern Siberian Turks with Altay, Tuva and Khakas Turks and vowel sound changes that occur as a result of these harmonies will be emphasized. In the Turkic language, there is a harmony of sound events, thickness-thinness, flatness-roundness of vowel sounds, and tonality-tonlessness for consonants. Many Turkic languages have sound change types. However, there are some differences in the application of vocal harmony and its phonetic structure. The reason for these is changes due to reasons such as historical process and language relations. This situation appears mostly as phonetic differences. Compared to other Turkish dialects, it is seen that the harmony of thickness-thinness, flatness-roundness is applied very tightly in the Kyrgyz language and South Siberian Turkic languages. While making comparisons, the common features of the Kyrgyz language and South Siberian Turkish dialects will be emphasized.

Keywords :Kyrgyz, South Siberian Turkic Languages, vowel harmony, consonant mutation.