Özet

Cengiz Han ve neslinin hayatını konu alan eserlere Cengiznâme adı verilir. Doğu Türkleri arasında XIII. yüzyılda ortaya çıkan Cengiznâmeler Moğol hükümdarı Cengiz Han’ın hayatı, kişiliği ve fetihleri ile ilgili olarak Cengiz Han’ın oğulları tarafından yönetilen Türkler tarafından anlatıla gelir. Kazaklar arasında derlenen Cengiznâmelerden biri olan Kazaktıñ Tübü, Cengiz Han’ı “Şıñgıs” karakteriyle sembolize ederek onun atalarını, annesini, annesinin ona olağan dışı bir şekilde hamile kalışını, doğumunu, hükümdarlık becerilerini, Tanrı tarafından seçilmiş bir kişi oluşunu ve kendinden sonra gelen nesilleri anlatır. Efsanenin sonunda Kazakların büyük hanı Abılay Han ile Şıñgıs arasındaki akrabalık ilişkisine yer verilir. Makalede Kazaktıñ Tübü’nün Türkiye Türkçesi’ne yapılan çevirisinin ardından Moğolların Gizli Tarihi, Defter-i Cengiznâme ve Hannâme isimli eserlerin ilgili kısımları Kazaktıñ Tübü ile karşılaştırılmıştır. Karşılaştırma sonunda tespit edilen benzerlik ve farklılıklar açıklanmıştır. Makalede, Kazaktıñ Tübü efsanesinde yer alan motifler değerlendirilmiştir ve bu efsanenin Türk Dünyasındaki Cengiz Han algısı için önemine değinilmiştir. Ayrıca Cengiz Han hakkında benzer bilgiler veren bir anlatının geniş Türk coğrafyasında nasıl bu kadar yaygın olduğu tartışılmıştır. Moğolların Gizli Tarihi’nde yer alan Cengiz Han’ın köklerine ilişkin bilgilerin kaynağının Türk boyları olabileceği tezi üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Cengiznâme, Cengiz Han, Kazaklar, Kazaktıñ Tübü.

Abstract

The works dealing with the life of Genghis Khan and his generation are called Genghisnâme. XIII. The Genghisnâmes, written in the 16th century, tell about the life, personality and conquests of the Mongol ruler Genghis Khan by the Turks, led by the sons of Genghis Khan. Kazaktiñ Tübü, one of the Genghisnâmes collected among the Kazakhs, symbolizes Genghis Khan with the character “Şıñgis” and tells about his ancestors, his mother, his mother's unusual pregnancy, his birth, his ruling abilities, his being chosen by God and the generations that follow him. At the end of the legend, the kinship between Ablai Khan, the Great Khan of the Kazakhs, and Şıñgis is mentioned. In the article, after translating Kazaktiñ Tübü into Turkish, the corresponding parts of the works The Secret History of the Mongols, Defter-i Cengiznâme and Hannâme were compared with Kazaktiñ Tübü. The similarities and differences found at the end of the comparison are explained. The motives of the Kazaktiñ Tübü legend were evaluated. The importance of this legend for the perception of Genghis Khan in the Turkish world was mentioned. It was discussed how a narrative that gives similar information about Genghis Khan is so widespread in the vast Turkish geography. It was theorized that the source of information about the roots of Genghis Khan roots contained, which is included in The Secret History of the Mongols, could be the Turkic tribes.

Keywords :Genghisnâme, Genghis Khan, Kazakhs, Kazaktiñ Tübü.